أَلَم یَعلَم بِأَنَّ اللَّهَ یَری...

معصومه(سلام الله عليها) نگاه سبزى است كه از معصوميت سرچشمه مى گيرد، معصومه، روزگار دلداگى است واز غربت به قربت رسيدن .و در این قربت نشانی ست از نزدیکی به معصوم.معصومی که در کنار ما زندگی می کند ولی غریبانه.
امام زمان عليه السلام عنايت ويژه اي به حضرت معصومه عليها السلام و حرم با صفاي وي دارد. با تشريف فرمايي حضرت معصومه عليها السلام به قم، اين منطقه از رشد و شكوفايي معنوي ويژه اي بهره مند شد و پايگاهي جهت فرهنگ سازي مهدويّت فراهم گرديد. در اين نوشتار به پيوند معنوي آخرين معصوم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) با حضرت معصومه عليها السلام1 اشاره مي شود.

?آخرين معصوم در زيارت نامه حضرت معصومه عليها السلام

يكي از افتخارات شيعه، داشتن زيارت نامه هايي است كه از معصومين عليهم السلام به يادگار مانده است.
زيارت نامه حضرت معصومه عليها السلام در ميان اين گنجينه ارزشمند، جايگاه ويژه اي دارد. زائر در اين زيارت نامه، ضمن مرور عالي ترين معارف شيعه، هشت بار با مقام ولايت، رابطه مستقيم برقرار مي نمايد2كه سه مورد آن، پيوند با امام زمان عليه السلام است. اين سه مورد عبارت است از:

الف. عرض ادب و اهداي سلام

سلام در اين زيارت توأم با اسراري است3. زائر در اين زيارت نامه، با صيغه مخاطب (السلام عليك) به ساحت مقدس معصومين عليهم السلام عرض ادب مي نمايد؛ ولي هنگام عرض ادب به پيشگاه پيشواي دوازدهم عجل الله تعالي فرجه الشريف با صيغه غائب (السلام علي الوصي من بعده) سلام مي نمايد و از خداوند درخواست مي كند بر آخرين خليفه خود، صلوات4بفرستد : «اللهم صلّ علي نورك و سراجك…».
اين تغيير شيوه، براي توجه دادنِ زائر به امام غائب مي باشد. القابِ مباركي كه در اين زيارت نامه آمده، حاوي نكات بسيار ارزنده اي است كه از سوي امام معصوم عليه السلام صادر شده است.5 تنها در اين زيارت نامه، لقب نوراني «سراج» براي حضرت مهدي عليه السلام به كار برده شده است. در هيچ دعا و زيارت نامه اي، اين لقب براي آن حضرت به كار برده نشده است. در كنار نام هر يك از ائمه عليهم السلام وصفي قرار داده شده است، مانند: «الطاهر الطهر» كه توصيف امام هفتم عليه السلام است؛ ولي در مورد امام يازدهم عليه السلامفقط مي گوييم: دوازدهمين پيشوا، وصي و جانشين توست؛ گويا عظمتِ امام مهدي(عج) توصيفي براي پدر بزرگوارشان است.
لقبهاي امام زمان عليه السلام در اين زيارت نامه عبارت است از:
1. «نورك»: امام مهدي عليه السلام نور خداوند است. در دعاهاي فراواني، به اين لقب آن حضرت اشاره شده است، مانند:«السلام عليك يا نور الله الذي يهتدي به المهتدون»6.
2. «سراجك»: يوسف زهرا عليها السلام در اين عصر، تنها چراغ راه هدايت است. او «سراج الله» است و تاريكيها را مي زدايد و چشمها و دلها را به خداوند متعال متوجه مي نمايد.
در قرآن كريم نيز آخرين پيامبر الهي صلي الله عليه و آله به «سراج» تشبيه شده است7. از تشبيه خاتم الانبياء صلي الله عليه و آله و خاتم الاوصياء(عج) به «سراج»، در مي يابيم همان طوري كه پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله مردم را به سوي خداوند متعال فرا خواند و بسان خورشيد، پرتوافشاني نمود و ظلمتها را از بين برد، امام مهدي عليه السلام نيز، بسان خورشيد پشت ابر8، به رهبري و هدايت مردم مي پردازد9.
بگرفته آب و رنگ ز فيض حضور تو      هر گل در اين چمن كه سزاوار ديدن است10
3. «ولي وليك»: حضرت مهدي عليه السلام «ولي الله الاعظم» است11. زائران حضرت معصومه عليها السلام با زمزمه اين عبارت، اعتراف به پذيرش ولايتِ آخرين پيشواي آسماني مي نمايند.
4. «وصي وصيك»: امام حسن عسكري عليه السلام چند لحظه پيش از شهادتش، به فرزند بزرگوارش فرمود: «ابشر يا بُني، فانتَ صاحب الزمان، و انتَ المهدي، و انتَ حجة الله علي ارضه و انتَ ولدي و وصيي؛ فرزندم، مژده باد بر تو، كه صاحب الزمان هستي. تو مهدي و حجّت خدا بر روي زمين، و فرزند و جانشين من هستي»12.
5. «حجتك علي خلقك»: حضرت مهدي عليه السلام «حجةالله» است. اين لقب از مشهورترين لقبهاي آن حضرت است و بيشتر محدثان آن را ذكر كرده اند و در بسياري از ادعيه به چشم مي خورد13. از قيد «علي خلقك» استفاده مي شود كه آن حضرت، بر تمام مخلوقات حجّت است و زمين هيچ گاه خالي از حجّت نيست و حجّت خدا در اين عصر، گرچه غايب است، ولي حاضر است.
اي جان فداي آن كه او پيداي ناپيداستي      بر گرد كويش هر دلي سرگشته و شيداستي
غايب اگر شد از نظر دانم كجا دارد مقر      جايش درون جان ما، در گوشه دلهاستي14

ب. دعا براي گشايش و سرور اهل بيت عليه السلام

در دوران ظهور، بر اساس روايت نوراني امام صادق عليه السلام15، حرم مطهر كريمه اهل بيت عليهم السلام، حرم اين خاندان است. چه زيباست كه دراين مكان مقدس و مطهر، زائر دست به دعا برداشته، عرضه دارد: «اسئل اللهان يرينا فيكم السرور و الفرج؛ از خداوند مي خواهم كه سرور و گشايش شما راببينيم».
قطعاً روز سرور اهل بيت عليهم السلام، روز ظهور بقية الله ارواحنا لهُ الفداه است؛ زيرا در دولت او، «عدالت در همه جا گسترده مي شود»16 و «هر حقي به صاحب حق باز مي گردد»17، «همه حقوق خدا، و خاندان عصمت و طهارت استيفا مي شود»18، «در تمام مكانها، گلبانگ توحيد و شهادت به رسالت پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله طنين انداز مي شود»19 و «مردم را به ولايت امير مؤمنان عليه السلام و برائت از دشمنان آن حضرت فرا مي خوانند».

ج. دعا براي همراهي با معصومين عليهم السلام در زمان ظهور يا رجعت

اگر انسان يك لحظه از اهل بيت عليهم السلام، عقب يا جلو بيفتد، در جادّه ضلالت قدم برداشته است. در دولت كريمه امام مهدي عليه السلام اگر كسي راه ضلالت را در پيش گيرد، حسابش با دوران ساير ائمه عليهم السلام فرق مي كند؛ زيرا در حكومت آن حضرت، حجّت بر همگان تمام شده است؛ لذا امام مهدي عليه السلام توبه كسي را نمي پذيرد20.
از اين رو، زائر مي خواهد: «و ان يجمعنا و اياكم في زمرة جدكم محمد صلي الله عليه و آله؛ ما و شما را در زمره جدّ بزرگوارتان حضرت محمد كه درود خدا بر او و آلش باد، گرد آورد».
اين درخواست براي روز قيامت نيست؛ زيرا بهشت و مزاياي آن در بخشهاي بعدي اين زيارت نامه مطرح شده است، بلكه براي ظهور امام زمان(عج) است. بر اساس عقيده رجعت، معصومين عليهم السلامدر زمان ظهور حضرت مهدي عليه السلام به دنيا برمي گردند. همراه بودن با امام مهدي عليه السلام به منزله همراه بودن با ساير ائمه عليهم السلام و قرار گرفتن در زمره پيروان حضرت محمد صلي الله عليه و آله است.

آخرين معصوم، حضرت معصومه عليها السلام و قم

تمام توجهاتي كه امام زمان عليه السلام به مردم قم، به ويژه علما دارد، نشأت گرفته از بركت وجود حضرت معصومه عليها السلام است.
«فقيه گرانمايه، اسوه تقوا و فضيلت، مرحوم آية الله حاج شيخ مرتضي حائري (متوفاي 24 جمادي الثاني 1406 ه . ق.)، فرزند آية الله حاج شيخ عبدالكريم حائري (ره)، در ضمن يادداشتهاي خود آورده است:
از خوابهاي عجيب كه قراين خارجيّه دارد و راجع به حضرت معصومه عليها السلام است، اين كه من، نگارنده، اين جريان را كه اهل علم و تحقيق و دقت در اين امور، زيارت حضرت معصومه عليها السلام را در قسمت بالا سر حرم انجام مي دادند، نمي پسنديدم؛ براي اينكه:
اولاً، سلام به حسب اعتبار عرفي بايد به طرف آن وجود مقدس باشد، نه بالاي سر و رو به قبله، كه بدن مطهر در طرف چپ واقع مي شود و در هيچ يك از سلامها - تا آنجا كه مي دانم - اين شكل نرسيده است.
ثانياً، در خصوص ضريح آن حضرت، كه قبر مطهر نسبت به ضريح انحراف دارد و صورت مطهر نوعاً در پشت سر واقع مي شود.
شبي خواب عجيبي ديدم كه سه نفر از مردمان بيابان گرد، كه يكي از آن سه بزگوار معلوم بود كه امام عصر(عج) بود، در پشت سر حضرت، رو به قبله، در طرف سر مبارك ايستاده اند و زيارت مي كنند - به حسب ظاهر - يعني معلوم بود كه براي زيارت ايستاده اند؛ ولي من كلمات آنها را نمي شنيدم.
بعداً من به روايت «سعد»، كه سند زيارت آن وجود مبارك است، مراجعه كردم، ديدم: «عند الرأس مستقبل القبلة؛ نزد سر رو به قبله»، و عبارت «فوق الرأس» به معناي بالا سر را ندارد، و نزد سر، رو به قبله، با توجه به عرفيّت سلام، كه بايد روبه جانب بدن مطهر باشد، منطبق بر همان موضع است كه در عالم خواب، امام(عج) و دو نفر از ياران آن بزرگوار ايستاده بودند».21

الف. تربيت جانشينان حضرت ولي عصر عجل الله تعالي الشريف

امام صادق عليه السلام1200 سال پيش فرمود:
«به زودي، كوفه از علم خالي شود و بساط علم از آن برچيده شود؛ آن چنان كه مار در لانه اش به خود مي پيچد. آن گاه علم در شهري به نام «قم» ظاهر مي شود و آنجا مركز دانش و فضيلت مي گردد تا جايي كه در روي زمين حتي يك نفر مستضعف و ناآگاه در دين باقي نمي ماند، حتي بانوان پرده نشين. اين، در آستانه ظهور قائم ما خواهد بود كه خداوند، قم و اهل قم را قائم مقام حجت قرار مي دهد وگرنه زمين خالي از حجّت مي شود و زمين ساكنان خود را در كام خود فرو مي برد. در آن ايام، علم از قم به همه سرزمينهاي شرق و غرب جهان سرازير مي گردد و حجّت خدا بر مردم كامل مي شود و ديگر در روي زمين فردي نمي ماند كه دين و دانش به او نرسيده باشد. سپس قائم عليه السلام ظهور مي كند و موجب خشم و غضب خداوند بر مردم مي شود؛ زيرا خداوند از هيچ بنده اي انتقام نمي گيرد، جز هنگامي كه حجّت خداوند را انكار كند»22.
نكته حايز اهميت اينجاست كه در روزي كه اسم قم در جزيرة العرب ناشناخته و گم بود، صادق آل محمد صلي الله عليه و آله آينده آن را ترسيم فرمود؛ همان طور كه تشريف فرمايي حضرت معصومه عليها السلام را به شهر قم، قبل از تولد او، بلكه قبل از تولد امام هفتم عليه السلام بيان فرمود23.
اكنون حوزه علميه قم از حوزه علميه هزار ساله نجف، سبقت گرفته است و صدها مجتهد عالي مقام را در دامان خود پرورش داده است.
مقصود از قائم مقامي اهل قم، مراجع تقليدند؛ زيرا امام زمان عليه السلام، آنان را جانشين خود قرار داده است.24
نكته ظريف ديگري كه در سخنان نوراني امام صادق عليه السلام به چشم مي خورد، «حجّت بودن» مردم قم است كه همسو با روايات «لولا الحجة لساخت الارض باهلها»25 و نشان گر، جانشيني حقيقي و تام قم در زمينه ابلاغ دستورهايالهي است.
در روايت ديگري، صادق آل محمد صلي الله عليه و آله فرمود:
«ان الله… احتج ببلدة قم علي سائر البلاد و بالمؤمنين من اهلها علي سائر اهل المشرق و المغرب من الجن و الانس… و سيأتي زمان تكون بلدة قم و اهلها حجة علي الخلائق و ذلك في زمن غيبة قائمنا الي ظهوره، و لو لا ذلك لساخِت الارض بأهلها؛26 خداوند به سبب قم، بر همه شهرهاي جهان و به سبب مؤمنان آنجا بر همه مردم شرق و غرب، از جن و انس، احتجاج مي نمايد… و زماني فرا مي رسد كه قم و اهل آن بر همه آفريده ها، حجّت هستند و آن، در زمان غيبت قائم ماست تا موعد ظهور او و اگر قم نبود، زمين ساكنانش را در كام خود فرو مي برد».

ب. تربيت ياوران صاحب الزمان عليه السلام

اميرمؤمنان عليه السلام درباره سالم ترين مكان هنگام نزول فتنه ها و پديد آمدن شمشيرها فرمود: «… سالم ترين مكانها، روستاي قم است». سپس فرمود: «و تلك البلدة التي يخرج منها انصار خير الناس ابا و اما وجداً وجدةً و عماً و عمةً؛27 و آن، سرزميني است كه از آن بيرون مي آيد ياوران بهترين مردم از جهت پدر و مادر، پدر بزرگ، مادر بزرگ، عمو و عمه».
امام جعفر صادق عليه السلام درباره مردم قم فرمود: «… و اهل قم انصارنا؛28 و مردم قم ياوران ما هستند».
نيز فرمود: «اما انهم انصار قائمنا و دعاة حقنا؛29 آگاه باشيد كه اهل قم ياوران قائم ما و دعوتگران حق ما هستند».
نيز فرمود: «و اهلها منا و نحن منهم؛30 اهل قم از ما هستند و ما نيز از آنها هستيم».
امام صادق عليه السلام در تفسير آيه «فاذا جاء وعد اوليهما بعثنا عليكم عباداً لنا اولي بأس شديد فجاسوا خلال الديار و كان وعداً مفعولا»؛31«هنگامي كه وعده نخستين آنان فرا رسد، بندگاني را برانگيزيم كه صاحب نيرويي سخت هستند. پس در ميان شهرها بگردند، و اين وعده، حتمي است»، فرمود:
«منظور از وعده نخستين، هنگام خونخواهي امام حسين عليه السلام است و منظور از بندگان صاحب نيروي سخت، قومي هستند كه پيش از خروج قائم(عج) برمي خيزند و هيچ خوني را از آل محمد صلي الله عليه و آله فرو گذار نمي كنند»32.
در روايت ديگري، آن حضرت سه بار فرمود: «هم و الله اهل قم33؛ به خدا سوگند، آنان اهل قم هستند».
در محضر امام كاظم عليه السلام، صحبت از قم و قمي ها و گرايش آنان به حضرت بقية الله(عج) شد. آن حضرت بر آنان رحمت فرستاد و فرمود:
«ان للجنة ثمانية ابواب، و واحد منها لاهل قم، و هم خيار شيعتنا من بين سائر البلاد خمّر الله تعالي ولايتنا في طينتهم؛34براي بهشت، هشت در است. يكي از آنها، از آنِ اهل قم است. آنان برگزيده هاي شيعيان ما در ميان همه سرزمينها هستند. خداوند ولايت ما را با آب و گلِ آنان آميخته است».
قم، پايگاه شيعه در عصر غيبت است. از اين رو، امام حسن عسكري عليه السلام بلافاصله بعد از تولد حضرت مهدي عليه السلام به احمد بن اسحاق قمي در قم نامه مي نويسد و در ضمن آن، مرقوم مي فرمايد: «احمد بن اسحاق! خداوند به ما پسري عطا فرمود. خواستيم شما را از اين خبر مسرّت بخش آگاه سازيم تا در سرور و شادي ما شريك باشيد». آن گاه دستور مي دهد او اين راز را از مردم مخفي بدارد، ولي در ميان دوستان و شيعيان خالص نشر دهد35. و نيز آن حضرت وقتي سعد بن عبدالله قمي به محضرش شرفياب مي شود، با عنايتي ويژه، سعادت ديدار آخرين حجت الهي عليه السلام را نصيبش مي كند36.

پی نوشت:

1. بين اين دو نور پاك، پيوند نسبي وجود دارد. در 199 روايت وارد شده است كه امام مهدي عليه السلام پنجمين فرزند امام موسي بن جعفر عليه السلام است. ر. ك: «منتخب الاثر» ص 276 - 275. به حسب علم انساب، حضرت معصومه عليها السلام، عمّه امام زمان عليه السلام است و رهيافتي كه از حركت حضرت معصومه عليها السلام نصيب مباحث مهدويت مي شود، اين است كه توجيه و تأويل مناسبي براي بحث زنان در حكومت امام مهدي عليه السلام است.
2. اين موارد عبارت اند از: الف. اعتقاد به ولايت امامان: «السلام عليك يا اميرالمؤمنين… و حجتك علي خلقك»؛ ب. دعا براي فرج امام زمان (عج):«اسئل الله ان يرينا فيكم السرور و الفرج»؛ ج. دعا براي همراهي با آنان:« و ان يجمعنا و اياكم في زمرة جدكم محمد صلي الله عليه و آله؛ د. دعا براي بقاي بر راه ولايت:« و ان لا يسلبنا معرفتكم»؛ ه . ابراز تقرب خداوند متعال با محبت اين خاندان و اعلان برائت از دشمنان آنان: «اتقرب الي الله بحبكم و البرائة من اعدائكم»؛ و. طلب سعادت و حسن عاقبت با حفظ عقيده به ولايت:«اللهم اني اسئلك ان تختم لي بالسعادة فلا تسلب مني ما انا فيه»؛ ز. اظهار عنايت پروردگار بر نعمت ولايت:« فلا تسلب مني ما انا فيه و لا حول و لا قوة الا بالله العلي العظيم»؛ ح. درود و تحيت پاياني:« و صلي الله علي محمد و آله اجمعين و سلّم تسليما يا ارحم الراحمين».
3. ر. ك: «زندگاني كريمه اهل بيت عليهم السلام» ص 128.
4. صلوات خداوند به معناي فرستادن رحمت است. براي اطلاع بيشتر به كتابهاي تفسير، ذيل آيه 56 سوره احزاب: «ان الله و ملائكته يصلون علي النبي…» مراجعه شود.
5. علامه مجلسي (ره) در «بحار الانوار» ج 102، ص 266، اين زيارت نامه را از امام زمان عليه السلام نقل نموده است. براي اطلاع بيشتر از سند اين زيارت نامه، ر. ك: «ماهنامه كوثر» شماره 35، ص 29.
6. مفاتيح الجنان» ص 96، دعاي روز جمعه. براي اطلاع بيشتر، ر. ك: «مفاتيح الجنان» ص 273، دعاي نيمه شعبان و ص 868 زيارت حضرت صاحب الامرعليه السلام؛ «اصول كافي» ج 1، ص 276، 277 و 299 و «نجم الثاقب» ص 123
7. سوره احزاب: 33، آيه 46: «و داعيا الي الله باذنه و سراجاً منيرا».
8. از امام صادق عليه السلام پرسيدند: مردم از امام غايب چگونه نفع مي برند؟ فرمود: «كما ينتضعفون بالشمس اذا استرها السحاب»؛ «بحار الانوار» ج 52، ص 92. امام زمان (عج) نيز در اين باره فرمود: «و اما وجه الانتفاع بي في غيبتي فكالانتفاع بالشمس اذا غيّبها عن الابصار السحاب»؛ «بحارالانوار» ج 52، ص 181.
9. امام غايب (عج) مانند امام حاضر، به وظيفه پيشوايي خود كه هدايت، تربيت نفوس، مدد رساني و نگه داشتن مردم از لغزشها و صيانت دين و پيروان است، سعي فراوان دارد. ر. ك: «ره توشه ياوران مهدي» ص 111.
10. مقام معظم رهبري
11. نجم الثاقب» ص 124.
12. بحار الانوار» ج 52، ص 17؛ «روزگار رهايي» ج 1، ص 151.
13. نجم الثاقب» ص 68. در دعاي توسل نيز مي گوييم: «يا حجة الله علي خلقه».
14. به پاي محور هستي» محمد جواد قائمي همداني، ص 4.
15. ان الله حرما و هو مكة و لرسوله حرما و هو المدينة، و لاميرالمومنين حرماً و هو الكوفة، و لنا حرماً و هو قم، و ستدفن فيه امرأةً من ولدي تسمي فاطمة، من زارها وجبت لها الجنة»؛ «تاريخ قم» ص 214.
16. بحار الانوار» ج 52، ص 322.
17. الارشاد» شيخ مفيد، ص 343 .
18. مدينة البلاغة» ج 1، ص 232؛ «او خواهد آمد» ص 10؛ «بحار الانوار» ج 52، ص 340.
19. بحار الانوار» ج 52، ص 308؛ «ينابيع المودة» ص 508؛ «او خواهد آمد» ص 9.
20. امام محمد باقرعليه السلام: «… لا يستتيب احداً»؛ «بحار الانوار» ج 52، ص 354. و در توقيعي از حضرت مهدي(عج) آمده است: «… فان امرنا بغتةً فجائةً حين لا تنفعهُ توبة»؛ «الاحتجاج» ج 2، ص 495.
21. زندگاني كريمه اهل بيت عليهم السلام» ص 208 - 207. در اين كتاب، ده نمونه از عنايات امام مهدي عليه السلام نسبت به حرم مطهر و مقدس عمّه بزرگوارش، حضرت معصومه عليها السلام، در فصل يازدهم، ص 205، با عنوان «طلوع خورشيد جهان افروز امامت از افق كريمه اهل بيت عليهم السلام» ذكر شده است.
22. بحار الانوار» ج 60، ص 213.
23. تقبض فيها امرة من ولدي و اسمها فاطمة بنت موسي… ؛ «بحار الانوار» ج 60، ص 216؛ «النقض» ص 196؛ «مجالس المؤمنين» ج 1، ص 83.
24. امام زمان عليه السلام در توقيعي به محمد بن عثمان العمري مي نويسد: «… و اما الحوادث الواقعه فارجعوا فيها الي رواة احاديثنا فانهم حجتي عليكم و انا حجة الله…». احتجاج، ج 2، ص 281.
25. غيبت» شيخ طوسي، ص 139؛ «اصول كافي» ج 1، ص 139؛ «بحار الانوار» ج 36، ص 259 و 238؛ «ينابيع المودة» ج 1، ص 74 و 75؛ «فرائد السمطين» ج 1، ص 46.
26. روزگار رهايي» ج 1، ص 359.
27. بحار الانوار» ج 60، ص 217. در روايت ديگري در وصف امام مهدي عليه السلام آمده است كه او خيرالناس از جهت پدر و مادر و جد و جده است؛ «روزگار رهايي» ج 2، ص 1048.
28. بحار الانوار» ج 60، ص 214.
29. همان، ص 218.
30. همان، ج 60، ص 217.
31. سوره اسراء: 17، آيه 5.
32. روضه كافي» ص 175؛ «تفسير عياشي» ج 2، ص 281؛ «تفسير برهان» ج 2، ص 406.
33. بحار الانوار» ج 60، ص 217.
34. همان، ص 216
35. كمال الدين» ج 2، ص 434.
36. بحارالانوار» ج 52، ص 78 - 89 .

منبع:

کتابخانه دیجیتال سایت «آستانه مقدسه حضرت معصومه(سلام الله علیها)»/مجموعه مقالات

منتشر شده در سایت یاران انتظار
(http://entezar.ahlolbait.com)